Ar gyfer Mis Hanes Pobl Dduon, bydd Amgueddfa Abertawe’n edrych yn ôl ar yr Ail Ryfel Byd. Gorsafwyd nifer o Americanwyr yn Abertawe a’r cyffiniau. Byddwn yn ystyried tri Americanwr Du a oedd yn Abertawe am gyfnod byr yn unig ond a fyddai’n dod yn hanesyddol arwyddocaol.
Y Parchedig Edward Gonzalez Carroll (1910 – 2000)
Roedd y Parchedig Carroll yn raddedig o Brifysgol Columbia ac Ysgol Divinity Iâl.
Cafodd Carrol ei orsafu yn Abertawe gyda Lluoedd Arfog yr Unol Daleithiau yn y cyfnod cyn D-Day. Roedd Carroll yn Gaplan i’r 95ain Catrawd y Peirianwyr, Catrawd Ddu yn Abertawe a oedd yn rhan o 5ed Brigâd Arbennig y Peirianwyr yr oedd ei phencadlys ym Mhenllergaer. Ni chafodd y Parch Carroll ei alw i wasanaethu, fe’i gwirfoddolodd, yn rhannol oherwydd ei bryderon am wahaniaethu ym Myddin yr Unol Daleithiau.
Roedd Byddin yr UD wedi’i gwahanu hyd at 1948. Roedd dynion y 95ain Catrawd i gyd yn ddu, gyda 52 o swyddogion yr oeddent i gyd yn wyn ar wahân i Gapten Carroll. Cyn cyrraedd Prydain, cynorthwyon nhw i adeiladu’r Briffordd Alasgaidd a oedd 1600 milltir o hyd ac ar dir anodd. Er ei fod yn swyddog, ni chaniatawyd i Gapten Carroll fwyta yn ystafell fwyta’r swyddogion ac felly roedd yn bwyta ar ei ben ei hun. Yn dilyn cwynion gan rai o’r milwyr, gorchmynnwyd i weddill y swyddogion ganiatáu i Gapten Carroll fwyta gyda nhw.
Roedd gwahanu yn yr Unol Daleithiau yn gyffredin ar y pryd gyda llawer o fariau, caffis, sinemâu a gwestai’n cadw’r gwynion a’r rheini nad oeddent yn wyn ar wahân. Roedd Byddin yr Unol Daleithiau am i Lywodraeth Prydain wahanu milwyr yr Unol Daleithiau yma, fel y gallai rhai milwyr Du ymweld â thafarndai a chaffis penodol yn unig, ond gwrthododd y llywodraeth gan ddweud bod croeso i bob milwr Americanaidd ym Mhrydain.
Felly, gadawyd i Fyddin yr Unol Daleithiau benderfynu ar ei threfniadau ei hun ar gyfer gwahanu. Mewn rhai ardaloedd yn Lloegr roedd absenoldeb yn cael ei gylchdroi fel na fyddai pobl gwyn a du yn yr un tafarndai lleol ar yr un pryd. Er gwaethaf fy ymdrechion, nid wyf wedi llwyddo i ddod o hyd i unrhyw drefniadau gwahanu a weithredwyd gan Fyddin yr Unol Daleithiau ar gyfer Abertawe.
Daeth gwahanu yn yr Unol Daleithiau i ben o’r diwedd yn dilyn ymgyrch lwyddiannus hir gan y Mudiad Hawliau Sifil. Arweiniwyd y symudiad hwn yn y 1950/60au gan Martin Luther King, a lofruddiwyd ym 1968.
Cymerodd Martin Luther King rywfaint o ysbrydoliaeth o’r mudiad annibyniaeth yn India a arweiniwyd gan Ghandi, a oedd yn dadlau dros wrthdystiadau di-drais. Cyfarfu’r Parch. Edward Carroll a phregethwr Du arall, Howard Thurman â Ghandi am y tro cyntaf yn India ym 1935, i drafod y Mudiad Hawliau Sifil yn UDA. Noddwyd y daith gan YMCA yr Unol Daleithiau.
Yn hwyrach, byddai Howard Thurman yn dod yn Gaplan ac yn athro Disgyblaeth ac Adnoddau Ysbrydol ym Mhrifysgol Boston, lle’r astudiodd Martin Luther King Jnr. Daeth Thurman yn ffrind i’r teulu ac anogodd King i fabwysiadu dull di-drais o wrthdystio.
Yn dilyn y rhyfel, bu Carroll yn llywyddu dros rai eglwysi yn Efrog Newydd cyn symud i Baltimore. Arhosodd mewn cysylltiad â’r YMCA, a daeth yn Ysgrifennydd Cyswllt yr YMCA Cenedlaethol i Fyfyrwyr.
Ym 1972 fe’i hetholwyd yn Esgob yr Eglwys Fethodistaidd Unedig a bu farw yn y flwyddyn 2000.
